کالکوگرافی یکی از چهار تکنیک چاپ های هنری در حیطه هنر گرافیک است که برای اجرای آن از صفحات فلزی، مغار، اسیدهای مختلف و مواد شیمیایی گوناگون استفاده می شود.
در تکامل این تکنیک، طی قرون متمادی، شیوه های متفاوتی برای بدست آوردن خطوط و بافت های مختلف بوجود آمده که در انیجا شعی شده است درباره هر یک از آنها توضیح کوتاهی داده شود.
کلیشه سازی با این تکنیک عمدتا با دو روش انجام می گیرد:
روش مستقیم و روش غی مستقیم
روش مستقیم شامل تمام شیوه هایی است که حکاک با استفاده از ابزار و مغارهای گوناگون طرح را مستقیماً روی پلیت حک می کند.
مانند شیوه ی بولینو (بیوربن)، شیوه پونتاسیکا (درای پوینت) و شیوه متزاتین تا (مزوتینت)
در روش غیر مستقیم: عمل حک در اثر فعل و انفعالات شیمیایی انجام می شود و شامی شیوه هایی است که خطوط و بافت های گوناگون با استفاده از انواع عایق کننده ها و با کمک خورنده های مختلف، روی پلیت حک می شود و پلیت تبدیل به کلیشه می شود.
این شیوه ها عبارتند از:
1- شیوه آکوافورته (اچینگ)
2- شیوه آکواتین تا (اکواتینت)
3- شیوه کلوفن
4- شیوه نمک
5- شیوه شکر (لیفت گراوند
6- شیوه نقاشی وار
7- ورنی جامد (هارد گراوند )
8- ورنی مله (سافت گراوند)
شیوه آکوافورته (اچینگ)
اولین و متداولترین وشناخته ترین شیوه ی ابداع شده در روش غیر مستقیم تکنیک کالکوگرافی است، که از این شیوه برای به دست آوردن خطوط دقیق، منظم و یکنواخت استفاده می کنند.
مراحل آماده سازی کلیشه:
1- پلیت را آماده می کنند.
2- پشت پلیت را عایق می کنند.
3- بعد از خشک شدن پشت پلیت، با یک قلم موی نرم و پهن ورنی سیاه مایع را بطور یکنواخت و تقریبا نازک از چپ به راست بر روی پلیت می کشند.
4- بلافاصله پس از خشک شدن ورنی، پلیت را دود می دهند.
5- انتقال طرح روی پلیت عایق شده و کاملا خشک شده انجام می گیرد در قدیم طرح را روی کاغذ پوستی رسم نموده و بصورت معکوس روی پلیت قرار داده یا کاغذ کاربن سفید و یا با پنبه کمی پودر تالک را پشت کاغذ پوستی مالیده مداد را روی خطوط اصلی طرح با فشار یکنواخت حرکت می دادند ولی امروزه اجرای طرج بطور مستقیم یا یک قلم فولادی با نوکی شبیه میخ بنام مغار بر روی پلیت عایق شده اجرا می شود. در نتیجه ورنی در قسمتهای اجرای طرح با مغار برداشته می شود و این قسمتها توسط اسید حک می شود.
6- سپس گوشه ها و لبه های پلیت عایق می شود.
7- در این مرحله پلیت آماده است تا داخل تشتک اسید گذاشته شود و میزان خوردگی پلیت با زمان قراردادن در اسید نسیت مستقیم دارد و برای خطوط ظریف زمان کمتر و برای خطوط پهن و خشن زمان بیشتری نیاز دارد.
بیشتر بخوانید:
شیوه ی آکواتین تا (آکواتینت)
بعد از شیوه ی آکوافورته ابداع شد و برای ایجاد سطوح نرم سایه وار و تنالیته های خاکستری تا مشکی از این شیوه استفاده می شود.
مراحل آماده سازی کلیشه:
1- پلیت را آماده می کنند.
2- سطح پلیت را با یک پارچه نخی بدون پرز تمیز می کنند.
3- پودر عایق کننده (بی تورم یا کلوفن) را روی سطح پلیت می پاشند. نحوه پاشیدن منظم ذرات پودر در این شیوه خیلی مهم است زیر اگر بیش از اندازه پاشیده شود دیگر جایی برای حک شدن باقی نمی ماند و اگر کم پاشیده شود باعث بوجود آمدن لکه های درشت و گود روی سطح کلیشه می گردد. و چنین کلیشه ایی در مرحله چاپ با مشکل زیادی روبرو می گردد.
برای اینکار یا از پارچه ای به شکل توبره با ضربه های یکنواخت یا از یک جعبه ترجیحا شیشه ای قابل رویت و یک طبقه مشبک برای قرار دادن پلیت و جریان هوایی برای به حرکت درآوردن پودرهای ریخته شده در کف جعبه استفاده می کنیم. پس از قطع جریان هوا ذرات پودر به آرامی بر روی پلیت می نشینند و وقتی به اندازه کافی پودر روی پلیت نشست به آرامی پلیت را بیرون می آورند.
4- پلیت را روی اجاق برقی با حرارت زیاد گذاشته و پودر به سطح پلیت می چسبد. در این مرحله باید پلیت بطور یکسان حرارت ببیند.
5- وقتی پلیت سرد شد با کشیدن انگشت روی سطحی که قرار است سفید بماند چسبندگی پودر را امتحان می کنیم تا از روی پلیت بلند نشود.
پشت و لبه ها و گوشه های پلیت را با لاک الکل می پوشانیم.
7- بعد از خشک شدن لاک الکل پلیت را در اسید قرار می دهیم.
8- بعد از آماده شدن کلیشه سطح و پشت آنرا کاملا تمیز می کنیم (کلوفن با الکل صنعتی و بی توم با نفت)
شیوه کلوفن
این شویه برای ایجاد خطوط خشن بافت دار و نامنظم استفاده می شود.
مراحل آماده سازی کلیشه:
1- پلیت را آماده می کنند.
2- سطح پلیت را با یک قلم موی آغشته به ورنی سیاه مایع مانند شیوه ی آکوافورته می پوشانند.
3- کلوفن را خرد کرده (به اندازه ماش) با دست روی سطح پلیت برای ناهموار کردن سطح بطور یکنواخت نه خیلی نزدیک به هم (چون در اثر حرارت به شکل بلورهای پهن و صیقلی در می آیند.) می پاشند.
4- پلیت را روی اجاق برقی گذاشته و بطور یکنواخت حرارت می دهند تا در اثر حرارت کلوفن به ورنی بچسبد. برای داشتن برجستگیهای مشخص کلوفن نباید خیلی حرارت ببیند.
5- بعد از سرد شدن پلیت لبه ها و پشت آن را با لاک الکل عایق می کنند.
6- برای اجرای خطوط اصلی طرح، سطح ناهموار پلیت را با یک مغار دارای مقطع بیضی شکل می تراشند.
7- هنگام تراشید دانه های کلوفن ذرات کوچک کلوفن روی سطح پلیت پخش می شود که لازم قبل از گذاشتن پلیت داخل تشک اسید، سطح آن با آب شسته شود.
8- پلیت در این مرحله آماده است تا داخل تشک اسید گذاشته شود.
9- زمان قرار دادن پلیت در تشتک اسید نسبت به شیوه های دیگر روش غیر مستقیم تکنیک کالکوگرافی طولانی تر است.
شیوه نمک
این شیوه برای ایجاد نقطه ها و لکه های نامنظم سیاه استفاده شود.
مراحل آماده سازی کلیشه:
1- پلیت را آماده می کنند.
2- با قلم مو یک لایه یکنواخت و تقریبا نازک، از ورنی سیاه مایع روی پلیت می کشند.
3- قبل از خشک شدن ورنی، ذرات نمک را به دلخواه روی سطح پلیت می ریزند ذرات نمک باعث می شود. ورنی عقب برود و سطح پلیت بصورت لکه نمایان شود.
4- پلیت را روی هیتر می گذارند تا ورنی آن کاملا خشک شود.
5- پلیت را در یک تشتک آب با حرارت 43 درجه می گذارند تا نمکها در آب حل شود.
6- پلیت را از تشتک درآورده با یک پارچه نخی خشک می کنند.
7- لبه ها و پشت پلیت را با لاک الکل عایق می کنند.
8- پس از خشک شدن لاک الکل پلیت آماده را در تشتک اسید می گذارند.
9- زمان قرار دادن پلیت در اسید نسبت به شیوه ی آکواتین تا، شیوه شکر، شیوه ی نقاشی وار بیشتر است. که این زمان براساس جنس پلیت و نوع خورنده متفاوت است.
10- کلیشه بعد از بیرون آوردن از تشتک اسید با آب روان شسته شده و سپس خشک می شود.
11- ورنی و لاک الکل سطح و پشت کلیشه را با بنزین و الکل صنعتی تمیز می کنند البته بنزین و الکل صنعتی نباید با هم مخلوط شود.
شیوه شکر (لیفت گراوند)
برای داشتن افه ای که در اثر طراحی با قلم مو به دست می آید از این شیوه استفاده می کنند.
مراحل آماده سازی کلیشه:
1- محلولی از ترکیب 25 گرم صمغ عربی و 25 گرم شکر و 2 گرم شکر و 2 گرم ماده رنگی و به میزان لازم آب تهیه می کنند و غلظت این محلول باید به حدی باشد که بتوان به راحتی با قلم مو روی سطح پلیت طراحی کرد.
2- پلیت را آماده می کنند .
3- سطح پلیت آماده شسته شده را با الکل صنعتی کاملا تمیز می کنند.
4- با قلم موی آغشته به محلول روی پلیت طراحی می کنند اگر قلم مو از نوع زیر باشد افه های زیباتری ایچاد می شود و در صورتی که از قلم موی نرم استفاده گردد نتیجه خطوطی یکنواخت و یکدست خواهد شد.
5- پس از اتمام طراحی، طرح باید خشک شود با قرار دادن پلیت روی هیتر البته از حرارت زیاد نباید استفاده کرد چون محلول حالت چسبندگی پیدا می کند که امکان ادامه کار میسر نخواهد بود.
6- با قلم موی دیگری سطح پلیت طراحی شده را یک لایه نازک ورنی می کشند. بلافاصله یعنی قبل از خشک شدن ورنی، آنرا دود می دهند و منتظر می شوند تا ورنی سطح پلیت خشک شود.
7- پلیت را داخل یک تشتک آب گرم (نه داغ) می گذارند ورنی قسمتهایی که زیر آن با قلم مو طراحی شده، برداشته و سطح پلیت نمایان می شود.
8- پلیت را با یک پارچه نخی به آرامی خشک می کنند. باید مواظب بود ورنی سطح پلیت زخمی نشود.
9- روی سطح پلیت پودر کلوفن می پاشند و حرارت می دهند تا ذرات کلوفن کاملا به صطح پلیت بچسبد.
10- لازم است لبه ها و پشت پلیت با لاک الکل عایق شود. در صورتی که خطوط اضافی روی سطح پلیت مشاهده شود این خطوط را با لاک الکل می پوشانند.
11- بعد از خشک شدن کامل لاک الکل پلیت آماده را در تشتک اسید قرار می دهیم برای ایجاد تنالیته های مختلف خاکستری می توان پلیت را طی چند مرحله در تشتک اسید قرار داد.
12- مدت زمان قرار دادن پلیت داخل تشتک اسید برای این شیوه مشابه شیوه ی آکواتین تا می باشد.
13- کلیشه بعد از هر بار بیرون آوردن از تشتک اسید با روان کاملا شسته و خشک می شود.
14- پس از آماده شدن کلیشه، ورنی آن را با بنزین، لاک الکل و کلوفن را با الکل صنعتی تمیز می کنند.
شیوه نقاشی وار
این شیوه تا حدی شبیه شیوه ی شکر است و این دوله دلیل ایجاد حس و اثر قلم مو و آزادی عمل هنگام طراحی و اجرا و ایجاد افه های زیبا در سالهای اخیر مورد توجه هنرمندان قرار گرفته است.
مراحل آماده سازی کلیشه:
1- مخلوطی را از 15 گرم روغن زیتون و 15 گرم رنگ روغن سفید و 15 گرم تربانتین آماده می کنند.
2- پلیت را آماده می کنند.
3- سطح پلیت را با قلم مو ورنی سیاه مایع می زنند.
4- پس از خشک شدن ورنی، با قلم موی آغشته به محلول روی سطح پلیت ورنی خورده طراحی می کنند. که باعث نرم شدن و کنار رفتن ورنی می شود.
5- کاغذ خشک کن یا یک تکه پارچه نخی را روی قسمتهای طراحی شده می گزارند تا محلول جذب کاغذ یا پارچه شود. (محلول نباید خیلی غلیظ باشد ورنی نرم و شل نخواهد و براحتی جذ کاغذ خشک کن یا پارچه نمی شود. و نباید خیلی رقیق باشد چون بلافاصله خشک می شود و باعث حل شدن ورنی و ناصاف شدن اطراف طرح و حاشیه مسیر حرکت قلم مو می شود.)
6- سطح پلیت در جاهای طراحی شده نمایان می شود پودر کلوفن را روی این سطوح می پوشانیم.
7- پلیت را روی اجاق برقی می گذارند تا پودر کلوفن در اثر حرارت گرم شده و به سطح پلیت بچسبد.
8- بعد از سرد شدن پلیت لبه ها و پشت آنرا عایق می کنند.
9- بعد از خشک شدن لاک الکل پلیت را داخل تشتک اسید گذاشته و برای داشتن تنالیته های خاکستری در چند مرحله این کار را انجام می دهند.
10- مدت زمان قراردادن پلیت داخل تشتک اسید برای این شیوه مشابه شیوه ی اکواتین تا می باشد.
11- کلیشه بعد از هر بار بیرون آوردن از تشتک اسید با روان کاملا شسته و خشک می شود.
12- کلیشه را با بنزین و الکل صنعتی تمیز می کنند.
ورنی جامد (هارد گراوند)
یک نوع ورنی سیاه است هم برای اجرای شیوه ی آکوافورته و هم برای ایجاد خطوط سفید روی زمینه مشکی با خاکستری مورد استفاده قرار می گیرد.
مراحل آماده سازی کلیشه:
1- پلیت آماده و چربی زدایی و کمی گرم می شود.
2- ورنی جامد روی پلیت مالیده می شود. در اثر حرارت ورنی جامد شل می شود که به وسیله تامپون می توان آنرا بصورت یک لایه نازک روی سطح چلیت پهن می کنیم. ورنی اضافی را با تامپون برداشته و تامپون را با یک ورق کاغذ تمیز می کنند و دوباره آنرا روی پلیت می کشد تا مقدار دیگری از ورنی برداشته شود این عمل را چندین بار تکرار می کنند تا بصورت لایه نازک و یکنواخت سطح پلیت را بپوشاند.
3- قبل از خشک کردن لایه نازک ورنی پلیت را دود می دهند.
4- بقیه ی مراحل شبیه کار با ورنی سیاه است.
باورنی جامد می توان مستقیما روی پلیتی که قبلا آماده شده اشت، طراحی کرد و بعد از طراحی روی سطح پلیت پودر کلوفن پاشید و حرارت داد تا ذرات کلوفن به سطح پلیت بچسبد.
5- پس از سرد شدن پلیت، لبه ها و پشت آن را لاک الکل عایق می کنند. در این مرحله پلیت آماده است تا داخل تشتک اسید گذاشته شود.
در این روش می توان به روش دیگر نیز عمل کرد که ابتدا بعد از آماده کردن پلیت ابتدا روی پلیت پودر کلوفن پاشید و کمی حرارت داد و سپس با ورنی جامد روی سطح پلیت که با وجود ذرات کلوفن ناصاف شده طراحی کرد و دوباره پلیت را روی اجاق برقی گذاشت تا در اثر حرارت ذرات کلوفن به سطح پلیت بچسبد و پس از سرد شدن پلیت لبه ها و پشت آنرا عایق کرد.
خطوطی که با ورنی جامد طراحی شده، در اسید حک نمی شود و سطوحی که پودر کلوفن روی آن پاشیده شده، شبیه شیوه ای آکواتین تا می تواند خاکستریهای مختلف و یا مشکی شود.
ورنی مله (سافت گراوند)
ورنی مله یک عایق کننده بسیار چرب و به رنگ قهوه ای سوخته است که به شکل خمیر سفت است و عامل ایجاد نوعی خط بافت دار شبیه اثر مداد شمعی یا پاستل روی سطح پلیت است.
مراحل آماده سازی کلیشه:
1- پلیت را آماده می کنند.
2- پلیت را گرم کرده و ورنی مله را روی آن می مالند. ورنی در اثر حرارت شل می شود. سپس بصورت لایه یکنواخت روی سطح پلیت با یک غلظت مخصوص و تامپون تمیز پخش می کنند.
3- ورنی مله را دود می دهند.
4- طرح را روی یک کاغذ بافت دار شفاف با مداد خیلی چرب اجرا می کنند.
5- کاغذ بافت دار را به صورت معکوس روی سطح پلیت پوشیده شده با ورنی مله می گذارند.
6- با مداد یا وسیله ی دیگری از پشت کاغذ روی خطوط اصلی طرح فشار وارد می کنند. برای داشتن خطوط مختلف فشار نوک مداد را کم و زیاد می کنند. ( برای ایجاد بافتهای مختلف می توان از پارچه های نازک درشت بافت استفاده کرد برای این کار پارچه درشت بافت را روی ورنی می گذارند و یک تکه کاغذ روی پارچه قرار می دهند و سپس با وارد کردن کمی فشار روی کاغذ ورنی به تار و پود می چسبد و در نتیجه سطح پلیت نمایان می شود.
7- بعد از اتمام کار، لبه ها و پشت پلیت را عایق می کنند و اگر خط یا سطحی ناخواسته روی ورنی ایجاد شده باشد. با لاک الکل آن قسمتها را می پوشانند.
8- پس از خشک شدن لاک الکل پلیت آماده را در تشتک اسید قرار می دهند.
چون ورنی مله بسیار چرب است برای حک شدن خطوط به این شیوه لازم است پلیت زمان طولانی تری داخل تشتک اسید گذاشته شود.
اگر جنس پلیت از زینک باشد در زمان حک شدن حبابهایی در روی سطح پلیت ایجاد می شود در شیوه های دیگر این حبابها را با پرغاز از بین می برند ولی در این شیوه نباید از پر استفاده کرد چون ممکن است بافت خطوط از بین برود بهتر است از خورنده هلندی که فعالیت آن کند است ولی ایجاد حباب نمی کند استفاده کرد.
نظر خود را بگذارید