صنعت چاپ و آینده ایی بهتر برای محیط زیست

امروزه با رشد روزافزون جمعیت، حفظ محیط زیست هم نسبت به گذشته سخت­تر شده است و پیشرفت صنایع هم که قرار بود برای انسانها امنیت و رفاه به ارمغان آورد اکنون بلای جان آنها شده است. جدای از بیماریهای مرگبار و ویروس­های کشنده که در سالهای گذشته جهانیان را با چالشهای عمده­ای مواجه کرده است اما از مشکلات بخشهای صنعتی هم نباید غافل شد که تاثیرات منفی آن بر محیط زیست کمتر از آثار مخرب بیماریها نیست. در این میان، صنایع چاپ و بسته­بندی هم از جمله گروههایی هستند که اگرچه خدمات زیادی ارائه می­دهند اما آلاینده­های شیمیایی خطرناکی را تولید می­کنند که برای محیط زیست تهدید بزرگی به شمار می­روند. وجود موادی چون حلال­های شیمیایی مرکب، چسب و جوهر و الکل­ها در صنایع چاپ برای سلامتی انسانها بسیار مضر هستند و چاپخانه­ها در ایران مخازن جداگانه­ای برای تصفیه مواد شیمیایی خود ندارند و این مواد به تدریج با فاضلابهای شهری ترکیب می­شوند که نتیجه آن آلوده شدن آبهای شرب است. ورود مواد شیمیایی به فاضلاب­ها که اغلب آنها تجزیه ناپذیر هستند سالهاست که ذهن حامیان محیط زیست را به خود مشغول کرده است و دنبال راهکارهایی هستند که بتوانند اثرات منفی این بحران­ها را به حداقل برسانند. با این که این مسئله خطر بزرگی برای زندگی انسانها و چرخه زیست محیطی به شمار می­رود، اما با این حال اقداماتی از سوی مسئولین برای حل این مشکلات انجام نشده است و ادامه این روند می­تواند معضلات گسترده­ای را به وجود آورد. به گفته کارشناسان، در کنار اختصاص بودجه جداگانه برای تصفیه مواد شیمیایی و نجات محیط زیست، باید آموزشهای لازم نیز در این زمینه صورت پذیرد تا بتوان بخشی از این مشکلات را حل کرد. بنابراین، حل مشکلات نیازمند همکاری بین دست اندرکاران صنایع چاپ و دولت است تا شاید با مساعدت یکدیگر دردی از مشکلات زیست محیطی را دوا کنند.

 

 

گفتگو با پروفسور نیازمحمد محمودی

پروفسور نیازمحمد محمودی استاد تمام پژوهشگاه رنگ و مدیر گروه محیط زیست هستند که سوابق زیادی در عرصه پژوهشی و فناوری و نگارش مقالات دارند. ایشان در زمره یک درصد برتر دانشمندان و نخبگان علمی جهان براساس پایگاه تامسون رویترز، در زمره 2 درصد برتر دانشمندان دنیا براساس داده­های دانشگاه استنفورد آمریکا، در مهندسی شیمی، رتبه 42 جهانی و در بین دانشمندان دنیا، رتبه 11793 جهانی را به خود اختصاص داده­اند. پروفسور همچنین سرآمد علمی ایران در سال 1401، پژوهشگر برگزیده کشوری سال 1395 در گروه فنی مهندسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، رساله دکتری برتر دانشگاه صنعتی امیرکبیر در رشته مهندسی شیمی نساجی در سال  1390 را در کارنامه فعالیتهای علمی خود دارند.  چاپ 212 مقاله ISI به عنوان مولف و مولف مسئول، همچنین، تالیف و تدوین کتاب با عنوان «رنگبری پساب­ها با استفاده از فرآیند جذب سطحی»، استاد راهنما و مشاور 75 رساله دکتری و کارشناسی ارشد، از دیگر فعالیتهای علمی استاد هستند. علاوه بر این، پروفسور 9 اختراع هم در زمینه­های علمی به نام خود ثبت کرده­اند. پژوهشهای پروفسور محمودی در زمینه­های نانوفناوری زیست محیطی (ساخت و کاربرد نانومواد و کامپوزیتها) برای حذف آلاینده­ها از آب و پساب با استفاده از فرآیندهای فیزیکی (جذب سطحی و غشاء)، اکسیداسیون پیشرفته (فوتوکاتالیز، فوتوفنتون و ازناسیون) و بیولوژیکی (آنزیمها) انجام شده است.

پروفسور محمودی در ابتدای سخنان خود درباره فعالیت گروه محیط زیست گفتند: این گروه بر این اساس تشکیل شد تا مشکلات زیست محیطی صنایع رنگ و مواد وابسته و هر چیزی که در آن رنگ بکار می­رود را بررسی کند. جایی وجود ندارد که مشکلات از جمله آلودگی هوا، آب، پسماند و خاک را مورد بررسی قرار دهد. ما بیشتر صنایع رنگ و آلودگی‌های زیست محیطی آن را بررسی می­کنیم و آلودگی­هایی که در نساجی، چاپ، چرم، دارو و یا هر چیزی که به رنگ وابسته باشد، تولید می­شود. گروه محیط زیست پژوهشگاه هم در این راستا فعالیت می­کند و تاکید دارد که چگونه از بروز آلودگی پیشگیری کنیم و یا آلودگی را که به وجود آمده چگونه آنرا تصفیه کنیم. در این زمینه دو موضوع وجود دارد، یکی زمانی هست که بگوییم در بخش تولیدی اینگونه مواد هستند که می­توان از آنها استفاده کرد و مشکلات زیست محیطی کمتری دارند، اما موضوع دیگر این است نمی‌توان از این گونه موارد استفاده کرد و در صورت استفاده از آنها ایجاد آلودگی اجتناب ناپذیر است و در هر صورت تولید می­شود، و حالا باید بررسی کنیم که چگونه می­توان این آلودگی را تصفیه کرد و چگونه می­توان مشکلات را رفع کرد.

وقتی از محیط زیست حرف می­زنیم همه توجهات به سمت گونه­های جانوری می­رود و این بخشی از موضوع محیط زیست است. الان آلودگی هوا، آلودگی آب شرب، خاک و پسماند که وجود دارند همه جزء محیط زیست محسوب می‌شود و محیط زیست یک سازمان نیست و یک کلمه­ای است که همه ما باید دغدغه آنرا داشته باشیم. شاید الان نتوانیم کار خارق­العاده­ای انجام دهیم اما همین که در مورد آن صحبت می­کنیم، یعنی چنین مشکلاتی وجود دارد و برای نسلهای بعدی چه چیزهایی را باید به میراث بگذاریم و چه کارهایی باید بکنیم اهمیت دارد. اگر درباره حل مشکلات زیست محیطی اقدامی صورت نگیرد در آینده هوای آلوده، آب آلوده، نان آلوده وجود خواهد داشت، مشکلاتی که ما می­توانستیم به راحتی از آنها پیش­گیری کرده و یا آنرا کم کنیم اما وقتی دغدغه­ای وجود ندارد قطعا میراثی که برای آیندگان به جا می­گذاریم بد خواهد بود. یکی از منابع آلوده کننده محیط زیست، صنایع چاپ است که از مرکب و جوهر و حلالهای شیمیایی استفاده می­کند.

پروفسور محمودی درباره اینکه در گروه محیط زیست پژوهشگاه رنگ اقداماتی برای حذف مواد شیمیایی انجام شده است، اظهار داشت، ما تعدادی پروژه­ مثل نحوه حذف کردن رنگهای مورد استفاده در صنعت چاپ داشتیم. الان می­توانیم این برنامه را بسط دهیم تا بتوانیم مواد شیمیایی موجود در پساب آب را بگیریم و بگوییم که پساب آب چاپخانه­ها حاوی این مواد است و سمی بودن آن تا چه میزان است و این آلودگی را چگونه و با چه روشهایی می­توان حذف کرد. در ایران جریان یا ارگان و سازمانی وجود ندارد که دغدغه داشته باشد که این موضوعات را به صورت مدون جمع­آوری کرده و راهکاری برای حذف آن پیدا کند.  

ایشان به تعامل بیشتر سازمانهای دولتی مانند موسسه استاندارد و محیط زیست برای کاهش مشکلات آلودگی هم اشاره کردند و گفتند، ما تا حالا اقدامات چشمگیری از سوی آنها ندیده­ایم و از حرف تا عمل خیلی فاصله است. ایشان در ادامه افزودند: مثلا اگر انجمن­های چاپ و یا اتحادیه محترم صنعت چاپ و بسته­بندی می­خواهد متولی این امر دوستدار محیط زیست باشند و تحقیقاتی انجام دهند و دوست دارند چنین برنامه­هایی در دستور کارشان باشد که برای آینده مفید و سودمند باشند و ما می­توانیم چنین کارهایی برای آنها انجام دهیم و با انجام فعالیتهای پژوهشی و فناوری راهکارهایی ارائه دهیم تا مشکلات چاپ حل شود. 

کار مطالعاتی باید انجام شود  

پروفسور محمودی برای حل مشکلات زیست محیطی راهکارهایی را از طرف گروه محیط زیست پژوهشگاه به مجریان و صاحبان صنعت چاپ پیشنهاد داد و اظهار داشت، به نظر من، بر روی این صنایع باید به صورت علمی، کار مطالعاتی و اجرایی انجام شود و مقاله و کتابهایی در این زمینه چاپ کنند و به صورت علمی این مشکلات را بررسی کنند و درست اطلاع رسانی شود و اشاره کنند که وقتی مواد تولید شده بدون تصفیه وارد محیط زیست می‌شوند مشکلات زیاد زیست محیطی در آینده به وجود می‌آید.

ایشان درباره این که آیا گروه محیط زیست پژوهشگاه آمادگی دارد در این زمینه اطلاع رسانی کند، گفتند: بله، یکی از ماموریتهای پژوهشی گروه محیط زیست همین مسئله است. یعنی برای حذف آلودگی و پساب‌های وابسته به رنگ اطلاع رسانی کند که از ایجاد آلودگی پیشگیری کنیم و یا بتوانیم آلودگی را از بین ببریم. گروه محیط زیست مایل است تا صنعت چاپ مشکلاتش را مکتوب اعلام کند و پژوهشگاه هم استقبال می‌کند. برای مثال، صنعت چاپ از رنگ­ها و جوهر چاپ استفاده می‌کند و پساب‌هایی که تولید می‌کنند سبب آلودگی می‌شود. همانطور که قبلا اشاره کردم یکی از ماموریت­های پژوهشگاه این است که به این موضوع رسیدگی کند و به صورت تخصصی روی این موضوعات کار کند.

پروفسور درباره اینکه قوانین بازدارنده برای بازیافت در حوزه چاپ وجود دارد اظهار داشت، بازیافت کردن بستگی به موادی دارد که در آن صنعت استفاده می‌شود، برخی مواد زائد و پساب قابل تجزیه هستند و بعضی نیز تجزیه پذیر نیستند و به چرخه طبیعت برنمی­گردند و باید آنها را بازیافت کنیم و برای حذف آلودگی این پساب­ها و موادی که تجزیه ناپذیر هستند اقداماتی انجام داد. مجمو­مه­ای از قوانین وجود دارد، اما به طور جدی اجرا  نمی­شود و اگر اهتمام جدی در این زمینه وجود داشته باشد این مشکلات به وجود نمی­آمد و باید روی این موضوعات بحث و بررسی انجام شود. وقتی ما از صنعت چاپ حرف ­می­زنیم ­می­خواهیم به آن صنعت ارزش افزوده بدهیم و همچنین موادی که در این صنعت استفاده می­شود با کمترین میزان آلودگی برای محیط زیست باشد و یا آلودگی­ها بازیافت شود. اما اگر این مواد بدون تصفیه وارد طبیعت شوند فاجعه دردناکی رخ می­دهد و قطعا به سفره­های زیرزمینی وارد شده و آب شرب را آلوده خواهند کرد و عامل اصلی بیماری­های خطرناک برای خانواده و صنایع چاپ و بسته­بندی و نیز تمامی افراد جامعه خواهند شد.

وقتی این مواد آلوده از طریق آب به بخش کشاورزی وارد شود به گیاهان تزریق می­شود و در بخش مواد غذایی هم مشکلات جدی ایجاد خواهد کرد. اگر دغدغه وجود داشته باشد با کمترین هزینه و زمان می­توان خیلی از مشکلات را حل کرد و اگر بخواهیم آینده خوبی داشته باشیم باید دغدغه حل مشکلات زیست محیطی هم داشته باشیم. نه فقط برای نسل خودمان بلکه برای نسل­های آینده این که چگونه از ما یاد خواهند کرد و باید اقداماتی انجام دهیم که برای آینده هم مفید باشد و باید اضافه کنم که این کشور فقط برای نسل کنونی نیست بلکه از گذشته بوده و برای آینده هم خواهد بود و دنبال این نباشیم که فقط خودمان راحت زندگی کنیم.

با هزینه­ های کمتر می­توان آلودگی را از بین برد

ایشان با بیان این که با هزینه کمتر می­توان آلودگی­های زیست محیطی در چاپ را از بین برد، اظهار داشت، پساب­های صنعت چاپ باید بررسی شوند که چگونه می­توان آنها را با کمترین هزینه تصفیه کرد. گروه محیط زیست هم یکی از معیارهایی که برای صنایع چاپ در نظر می­گیرد این است که هزینه­های زیادی را به آنها ایجاد نکند. هزینه مناسب یعنی اینکه بتوان با روش معقول این آلودگی را کم و یا از بین برد و به این مسئله بستگی دارد که این پساب­هایی که وجود دارند چه موادی در آنها استفاده شده است آیا تجزیه پذیر هستند و یا غیرقابل تجزیه. بنابراین با توجه به مواد مورد استفاده باید بر اساس آن تصمیم­گیری شود. این که بگوییم این مواد مشکل دارند و یا باید آنها را حذف کنند و یا کمتر از آنها استفاده کنند و باید راهکاری پیدا کنیم که با روش اقتصادی این مشکلات را حل کنیم ، فعلا باید دغدغه این باشد که مشکلات وجود دارند و باید برای حل آنها تلاش کرد و به صورت علمی مورد بررسی قرار داد و این چیز عجیبی نیست. درنهایت که برآورد هزینه که بکنند نه تنها برای آن صنعت سود دارد بلکه آلودگی محیط زیست هم کم خواهد شد و یکی از استانداردهای پیشرفت و توسعه کشورهای بزرگ این موضوع است که محصولی تولید می­کنند که به محیط زیست آسیب وارد نمی­کند و با کمترین هزینه انجام می­شود. در ایران هم اگر دغدغه­ زیست محیطی وجود داشته باشد بسیاری از مشکلات که برای سلامتی انسانها ایجاد شده است آنها را می­توانیم حل کنیم.

جناب پروفسور در پایان ارائه مشوقهای دولتی برای حفظ محیط زیست را خواستار شد و و فرمودند وقتی شرکتها و صنایع، مشکلات زیست محیطی خود را به صورت طرحهای پژوهشی و وفناوری به پژوهشگاه ها و دانشگاه­ها ارائه می­دهند پولی که برای آن پرداخت می­شود به عنوان بخشی از مالیات در نظر گرفته می­شود این مالیات هم برای حل مشکلات زیست محیطی همان صنایع و شرکتها استفاده می­شود.

در پایان ضمن تشکر از شما، گروه محیط زیست پژوهشگاه رنگ آمادگی خود را برای رفع آلودگی پساب­های تولید شده در صنایع چاپ و بسته­بندی اعلام می­دارد و امید است با درخواست و حمایت­های سریع و کامل صنعت چاپ معضل ورود پساب­های صنعتی و سمی به چرخه آب­های زیرزمینی حل شود.